SIFA ZA WATU WENYE AFYA KISAIKOLOJIA

Watu wenye afya ya kisaikolojia hawajakamilika.  Wana sehemu yao ya matatizo, dosari, na makosa.  Hata hivyo, ni jinsi wanavyojitambua wenyewe na jinsi wanavyokabiliana na msongo na hali ya kushindwa kwao ndivyo vinavyowatenganisha na watu wasio na afya ya kisaikolojia.

Watu wenye afya ya kisaikolojia wana sifa zifuatazo:

• Wanajikubali wenyewe na wengine
  
  
• Wanajipenda
  
  
• Wanaonesha ipasavyo hisia kamili za binadamu, chanya na hasi zote pamoja
  
  
• Wanatoa na kupokea msaada, upendo na hali ya kujali
  
  
• Wanakubali maudhi yanayotokea maishani
  
  
• Wanakubali makosa yao
  
  
• Wanaonesha uelewa na kuwafikiria wengine
  
  
• Wanajitunza
  
  
• Wanawaamini wengine na wenyewe pia
  
  
• Wanaanzisha malengo, mafupi na ya muda mrefu
  
  
• Wanaweza kufanya kazi kwa kujitegemea na kutegemeana na wengine
  
  
• Kuongoza mtindo wa maisha ulioimarika wenye afya ambao unajumuisha mazoezi ya kawaida, lishe bora, na usingizi wa kutosha.

Mfululizo wa Kawaida wa Hisia

Unawajua watu ambao wanaonekana kuwa “juu” muda wote? Watu hawa wanaonekana kuwa na ujasiri, furaha, na wamejawa na hisia nzuri masaa 24 ya wiki nzima.  Japokuwa baadhi ya watu wapo kama hivyo, kiukweli ni watu wa kipekee.  Kwa watu wengi, hisia ni zaidi kama zikiongezeka.  Wakati mwingine wanajisikia vizuri kuhusu wao wenyewe na wengine, mara nyingine hakuna kinachoonekana kwenda sawa.  Hii ni ya kawaida na yenye afya.  Maisha yana kupanda na kushuka, na wazo la “mfululizo wa kawaida wa hisia” unaakisi haya mabadiliko.

Kujithamini (self-esteem)

Kujithamini ni nini? Unajuaje pale mtu anapokosa kujithamini? Watu wengi hujibu hili swali kwa kusema kwamba wanaelezea kujithamini ambako ni chanya kama:

• Kujisikia ufahari
  
  
• Kuishi kwa kujiheshimu
  
  
• Kujichukulia mwenyewe kwamba una thamani, ni wa muhimu, na mwenye kustahili
  
  
• Kujihisi vizuri kuhusu wewe mwenyewe
  
  
• Kuwa mwenye kujiamini, kujihakikishia
  
  
• Kujikubali mwenyewe

Watu wenye ngazi za chini ya kujithamini huwa wanaruhusu wengine kuwatendea vibaya, hawajijali, na wana ugumu kuwa peke yao.  Zaidi ya hayo, wana hali ndogo ya kujiamini na kwa hiyo wanazuia kuthubutu na wanaamini kwa shida kama watu wengine wanawajali.  Watu wenye kiwango kidogo cha kujiamini wanapenda kuchukulia vitu kibinafsi, muda mwingine wanaonekana kama ni rahisi kuchukuliwa na fikra kupita kiasi na mtu asiyeridhika na chochote mbali na anachofikiri kuwa ndicho, wanajikosoa wenyewe na wengine, na huamini kwamba hawawezi kufanya chochote kwa usahihi.  Watu hawa huwa wana tabia ya kuona kuwa mambo yote ni mabaya juu ya maisha, na wanajiona kana kwamba hawastahili kuwa na bahati nzuri.

Kujitegemea Kimawazo

Watu wenye kiwango kidogo cha kujithamini pia wana kiwango kidogo cha kujitegemea kimawazo, kwa maana kwamba picha yao ya ndani, jinsi gani wanajiona, ni mbaya sana.  Kwa sababu ya hiki kiwango kidogo cha kujitegemea kimawazo, watu wenye kiwango kidogo cha kujithamini wana hatari zaidi ya kuwaruhusu wengine kuwatendea vibaya au kuwatumia vibaya, na kushindwa kudai haki yao.  Matatizo mengi ya kisaikolojia na nguzo zao katika kiwango kidogo cha kujithamini, ikiwa ni pamoja na matatizo ya kula, matatizo ya madawa ya kulevya, huzuni, na ugonjwa wa wasiwasi.

Tunapata wapi kujithamini kwetu? Watu wengi watasema wanapata kutoka kwa wazazi wao, waalimu, rika lao, ndugu, taasisi za kidini, na vyombo vya habari.  Wakati mambo haya kwa hakika yanaweza kuathiri kujithamini kwetu kwa uzuri au kwa ubaya, yote ni mambo ya nje.  Kujithamini inashabihiana na mtazamo binafsi wetu wa ndani.  Kama kujithamini kweli kunakuja kutoka mwonekano wetu wa nje, basi kuna haja ya kubadili mazingira yetu na watu wanaotuzunguka.  Hii ndio sababu kwamba watu hupenda kujiambia, “Ikiwa ningetengeneza hela zaidi, ningekuwa na gari zuri, ningekuwa nimeoa/nimeolewa, au ningekuwa na kazi ya kifahari, ningejisikia vizuri sana.” Hii inaweza kuwa mzunguko wa matatizo, kumuacha mtu muda wote akitafuta zaidi, na daima haridhiki.  Hii pia inaweza kumsababishia mtu kuwa na hali ya kutoridhika na chochote mbali na anachofikiri kuwa ndicho na kutojikubali yeye mwenyewe.

Inakubalika kiujumla kwamba kujithamini huja kutoka ndani mwetu na hatimaye ndani ya udhibiti wa kila mtu.  Zaidi ya hayo, kujithamini haimo kwa wote au hakuna ambaye hana kabisa, watu wengi wana viwango mbalimbali vya kujithamini, kutegemea juu ya hatua zao za maendeleo, matukio kwenye maisha yao, na mazingira yao.

Akili ya Kihisia

Kipengele cha tatu cha afya ya kisaikolojia ni kiwango cha akili ya kihisia ulichonacho.  Akili ya hisia inahusu “uwezo wa kuwaelewa wengine na kutenda kwa busara kwenye mahusiano ya binadamu.” Zaidi ya hapo, akili ya kihisia inaweza kugawanywa katika nyanja kuu 5:

·         Kujua hisia zako.  Hii inachukuliwa kuwa ni msingi wa akili ya  kihisia na inahusiana na kwa kiasi gani una hali ya kujitambua na ufahamu ulio nao.  Una haraka kiasi gani kuweza kutambua na kuzipachika hisia zako kwa jinsi unavyozihisi kuamua kiwango chako cha akili ya kihisia.

·         Kusimamia hisia zako.  Ni kwa uzuri kiasi gani unaweza kuonesha hisia zako ipasavyo na kukabiliana na hisia zako? watu wenye shida ya kukabiliana na wasiwasi, dhiki, na kushindwa huwa wana viwango vidogo vya akili ya kihisia.

·         Kujihamasisha mwenyewe.  Watu wanaoweza kujihamasisha wenyewe huwa na kuwa wazalishaji wa hali ya juu zaidi na wako huru kuliko wale wanaotegemea nguvu kutoka vyanzo vya nje kuwahamasisha.  Jinsi unavyoweza kujihamasisha zaidi na kushiriki katika shughuli zenye malengo, ndivyo unavyozidi kuikuza akili ya kihisia yako.

·         Kutambua hisia kwa wengine.  Kipengele kingine cha akili ya kihisia ni kiwango chako cha kutambua hisia za wengine ambacho unacho au ni mwepesi kiasi gani kuhisi hisia za wengine na jinsi gani unajumuika na watu wengine.

·         Utunzaji mahusiano.  Hii inahusiana na kiwango chako cha stadi za kijamii.  Kuwa na ufanisi zaidi baina ya watu na kuweza kujadili mgogoro na kujenga mtandao wa msaada kijamii, ndivyo unavyozidi kuwa na akili ya kihisia.

Bila shaka, watu wana viwango tofauti vya akili ya kihisia na wanaweza kuwa na kiwango cha juu katika Nyanja Fulani kuliko Nyanja nyingine.  Watu wenye viwango vya juu vya akili ya kihisia vya ujumla huwa wanapenda kuchukua majukumu ya uongozi, wanajiamini, wana hali ya kudai haki zao, wanaonesha hisia zao moja kwa moja na ipasavyo, wanajisikia vizuri, wanaomaliza muda wao, na hukabiliana vizuri na msongo.