SARATANI NA MTINDO WA MAISHA

Utafiti umeonesha kuwa karibu nusu ya saratani zote zingezuilika kwa njia ya mabadiliko katika mtindo wa maisha.  Zaidi ya theruthi moja ya vifo vinavyotokana na saratani ulimwenguni kote vimehusishwa na mambo kadhaa hatarishi ambayo yangeweza kurekebishwa.  Mambo hayo ni pamoja na: lishe mbaya, uvutaji sigara/tumbaku, matumizi ya pombe, unene, kukosa mazoezi na uchafuzi wa hewa, ngono isiyo salama, na kujianika juani.  Katika nchi zinazoendelea mambo hatarishi zaidi ni uvutaji sigara/tumbaku, matumizi ya pombe, na ulaji kidogo wa matunda na mboga za majani.  Katika nchi zilizoendelea uvutaji sigara/tumbaku, matumizi ya pombe na unene ndiyo yanayoongoza.

Saratani

Saratani ni tatizo la kiulimwengu linalohusika na asilimia 12.5 ya vifo vyote ulimwenguni.  Kiulimwengu inaua watu wengi zaidi kuliko HIV/AIDS, kifua kikuu, na Malaria vikiungana pamoja.  Shirika la Afya Duniani (WHO) linakadiria kuwa ifikapo mwaka 2020 viwango vya saratani vitaongezeka maradufu kwa idadi ya wagonjwa wapya milioni 20 kwa mwaka.  Zaidi ya asilimia 70 ya wagonjwa hao wapya itakuwa katika nchi zinazoendelea ambako serikali hazijajiandaa kupambana na mzigo unaozidi kuongezeka wa saratani.  Kila mwaka watu milioni 11 wanagunduliwa kuwa na saratani (bila kujumlisha saratani ya ngozi) na kumbukumbu zinaonesha kuwa karibu watu milioni 7 wanakufa kutokana na saratani.  Hivyo, saratani inaonekana kuwa ugonjwa mpya wa mlipuko katika nchi zinazoendelea.

Visababishi vya Saratani

Saratani ni neno la jumla la kundi kubwa la magonjwa yanayoweza kuathiri sehemu yo yote ya mwili.  Saratani ni ugonjwa wa jeni, ambazo zina uwezekano mkubwa wa mabadiliko, hasa katika kipindi cha maisha marefu ya mwanadamu.

Tafiti kadhaa zimeonesha kuwa ni viwango vidogo tu vya saratani vinaweza kurithiwa.  Sababu za kimazingira ndizo za muhimu sana katika kusababisha saratani na zinaweza zikabadilishwa.  Mazoea ya mtu binafsi, kama vile uvutaji sigara na matumizi mengine ya tumbaku, matumizi ya pombe, Chakula kisicho na afya, kutoushughulisha mwili, uzito mkubwa mno wa unene, vina sehemu kubwa zaidi.  Vitu vingine hatarishi vya saratani ni: visababishi vya uambukizo kama vile virusi vya homa ya Ini (viral hepatitis B) na uambukizo wa kirusi cha papiloma, mnunurisho ioni; kemikali na uchafuzi wa viwandani, na madawa.

Vipengele Vinavyohusiana na Mtindo wa Maisha

Kwa sehemu kubwa, Saratani hutokea kama matokeo ya mtindo wa maisha, na hivyo ni matokeo ya hali ambamo watu wanaishi na kufanya kazi.  Mivuto ya mitindo ya maisha inahusika sana kwa saratani nyingi.  Mingi ya mielekeo hiyo inazo athari kwa saratani na hata kwa magonjwa mengine.  Kuchukua mtindo wa maisha yenye afya ambao unajumuisha lishe ya afya, mazoezi ya mwili, uzito unaofaa wa mwili na kuepukana na mazoea hatarishi, kunaweza kupelekea maisha marefu yenye uchangamfu.

Miongoni mwa shughuli za uzuiaji, msisitizo unapaswa kuwekwa juu ya mapendekezo yafuatayo ambayo yanahusiana na mtindo wa maisha:

1. Acha Matumizi ya Tumbaku

Moja ya mazoea ambayo ni wazi yanasababisha saratani ni uvutaji sigara na matumizi mengine ya tumbaku.  Tumbaku inasababisha karibu asilimia 20 ya vifo vyote vya saratani, na vinavyokadiriwa kufikia watu milioni 1.2 kiulimwengu mwaka 2006.

Zaidi ya asilimia 80 ya saratani mapafu kwa wanaume na asilimia 50 kwa wanawake husababishwa na uvutaji tumbaku.  Asilimia 90 ya saratani ya mdomo inatokea baada ya kukutana na tumbaku au pombe au vyote viwili.

Kuacha tumbaku ndio njia bora zaidi ya kupunguza saratani.  Kwa kawaida vijana wanaanza mazoea ya kuvuta sigara katika makundi ya wenzao, na wanapaswa washauriwe wasianze kuvuta.  Uzuiaji wa saratani lazima usisitize juu ya umuhimu wa kuzuia matumizi ya tumbaku kitaifa na kimataifa.

2.       Epuka Matumizi ya Pombe

Upo ushahidi thabiti kuwa vinywaji vya pombe ni sababu ya saratani ya mdomo, koromeo, zoloto, umio, matiti, na ya utumbo mpana na rektamu kwa wanaume.  Vinywaji vya pombe vinaeleka kusababisha saratani ya ini na ya utumbo mpana na rektamu kwa kina mama.

Zipo taarifa thabiti za kweli zinazopendekeza kuwa vinywaji vyenye kileo visinywewe.  Pendekezo hili linajumuisha vinywaji vyote vyenye kilevi iwe ni bia, mvinyo, na pombe kali n.k.  kipengele muhimu ni kiwango cha Ethanol kilichonywewa.  Hatari inazidishwa zaidi wakati wanywaji wa pombe ni wanavuta tumbaku pia.

3.       Dumisha Uzito Ufaao wa Mwili

Upo ushahidi mkubwa kwamba uzito mkubwa wa mwili na unene (kuongezeka kwa mafuta mwilini kupita kiasi) ni sababu ya saratani ya utumbo mpana na rektamu, umio, endometrial, kongosho, figo, na matiti.  Utunzaji wa uzito wa mwili ufaao kiafya katika maisha yote inaweza kuwa moja ya njia muhimu sana za kujilinda dhidi ya saratani.

Hii itakuwa pia ni kinga dhidi ya magonjwa mengine ya kawaida ambayo ni sugu.  Tunapaswa kuweka uwiano sawa kati ya nishati tunayoingiza mwilini kutokana na chakula tulacho na nishati tunayoingiza kupitia shughuli za kimwili.

4.       Shughulisha Mwili

Shughuli za kimwili ni tendo la kutumia misuli iliyounganishwa na mifupa.  Maisha ya kukaa tu si maisha ya afya.  Ukweli mkuu ni kuwa shughuli za mwili au mazoezi yanakinga dhidi ya saratani ya matumbo.  Inaweza pia kupunguza hatari za saratani ya matiti na ya mji wa mimba.  Kwa kuwa kuushughulisha mwili na mazoezi hutukinga dhidi ya ongezeko la uzito, uzito kupita kiasi, na unene, pia hutukinga dhidi ya saratani ambazo hali hizo huongeza uwezekano wa kukumbwa nazo.  Ushahidi wa ziada unathibitisha kuwa maisha ya kukaa tu bila kujishughulisha yanaongeza hatari ya ongezeko la uzito, uzito kupita kiasi na unene.

Shughulisha mwili, fanya mazoezi angalau dakika 30 kila siku.  Mazoezi ya mwili ya wastani yanaweza kuingizwa katika maisha ya kila siku.  Sio lazima kutenga muda wa moja kwa moja wa nusu saa kila siku kwa ajili ya mazoezi ya wastani.  Kwa mfano, tembea kwa nguvu njia yote au sehemu ya njia kwenda kazini, au shuleni: chukua pumziko la matembezi mchana au jioni; tumia ngazi badala ya lifti.

5.       Kula Mlo Kamili

Milo yetu (hasa vyakula vilivyo na kiwango cha juu cha nishati, yaani, vile ambavyo vimekobolewa, na vinywaji vyenye sukari nyingi) vinaongeza hatari ya kupatwa na baadhi ya saratani, ikiwa ni pamoja na saratani ya tumbo, matumbo, mdomo na koromeo.  Kadhalika, vyakula vya mboga na matunda na vyakula vingine vilivyo na nyuzinyuzi, huenda hutoa kinga dhidi ya saratani kadhaa.

·         Kula matunda na mboga kila siku: hivi ni vyanzo bora sana vya nyuzinyuzi na vitamin.  Kula sehemu 5 – 9 kila siku.  Vyakula visivyokobolewa ni bora zaidi kuliko ambavyo vimekobolewa.

·         Punguza chakula cha nyama: upo ushahidi mkubwa kuwa nyama ya makopo na nyama nyekundu zinasababisha saratani ya utumbo mpana na rektamu.  Jaribu kula samaki na kuku kwa kiwang kidogo.

·         Punguza matumizi ya chumvi:  chumvi na vyakula vilivyo hifadhiwa kwa chumvi huenda ni visababishi vya saratani ya tumbo.  Epuka vyakula ambavyo vimechafuliwa na sumu ya “aflatoxins” kwani vinasababisha saratani ya ini.

·         Lishe ya Ziada:  zipo taarifa za kweli kwamba dozi kubwa ya baadhi ya virutubishi vya ziada inapunguza hatari ya baadhi ya saratani.  Chagua vyakula na vinywaji vilivyo na virutubishi vingi badala ya lishe ya ziada.

6.       Kunyonyesha Maziwa ya Mama

Ushahidi kwamba kunyonyesha maziwa humkinga mama dhidi ya saratani ya maziwa kwa umri wote ni mkubwa sana.  Upo ushahidi kidogo unaoashiria kuwa kunyonyesha maziwa kunamkinga mama dhidi ya saratani ya ovary (vifuko vya mayai).  Huenda kunyonyeshwa maziwa ya mama huwakinga watoto dhidi ya kuwa na uzito kupita kiasi na unene, na hivyo kuwakinga dhidi ya zile saratani ambazo husababisha na kuongezeka uzito, uzito kupita kiasi na unene.  Uzito kupita kiasi na unene kwa watoto huelekea kuendelea mpaka maisha ya utu uzima.

7.       Punguza Kujianika Juani

Saratani ya ngozi katika aina zake zote ni aina ya saratani inayofahamika pote ulimwenguni.  Sababu kuu ya saratani ya ngozi ni kujianika mno kwenye mnunurisho wa mwanga wa jua.  Hali nyingi za ugonjwa huu zingeweza kuzuiliwa kama watu wangejikinga wanapokuwa juani na wahakikishe kuwa hawaunguzwi na jua kati ya saa 5:00 asubuhi na saa 9:00 alasiri na uvae kofia na miwani ya jua, n.k.

8.       Ngono

Kasi ya saratani inaweza kuwa inaongezeka katika baadhi ya sehemu za Afrika kama matokeo ya moja kwa moja ya mlipuko wa HIV/AIDS.  Saratani zinaonekana kuongezeka kutokana na HIV ni Kaposi’s sarcoma, Limfoma, saratani ya tundu ya haja kubwa na uvimbe wa jicho.  Saratani nyingi za shingo ya kizazi zinasababishwa na kirusi cha papilloma kinachosababisha uvimbe kwa wanadamu, na sababu kubwa ya saratani ya ini ni kirusi cha ugonjwa hepatitis B.  virusi vyote hivyo huambukizwa kwa njia ya ngono.  [Epuka zinaa].

9.       Punguza Msongo

Roho ya kujali na kujenga itamsaidia mgonjwa wa saratani kuendelea kuishi.  Hasira, kutokusamehe na ukali vinauweka mwili katika hali ya msongo na kitindikali.  Jifunze kuwa na roho ya kupenda na kusamehe.  Jifunze kuburudika na kufurahia maisha.

10.   Uchunguzi wa Kila Mara wa Saratani

Uchunguzi wa saratani unaweza kupunguza hatari na kuboresha utambuzi wa mapema.  Programu za uchunguzi kama za shingo za kizazi, uchunguzi wa utumbo mpana na rektamu, uchunguzi wa matiti, uchunguzi wa tezi na prosteti ni wa muhimu.  Kwa mfano, saratani ya shingo ya kizazi ni mwuaji namba moja kwa wanawake wa Afrika na uchunguzi rahisi tu shingo ya kizazi unaboresha utambuzi wa mapema na kuokoa maisha.

Hitimisho

Sasa tunafahamu kiasi juu ya sababu za saratani na namna ya kuzuia kwa ajili ya uingiliaji kati ya ufaao kuwa na matokeo yenye maana.  Angalau theluthi moja ya waathirika wapya wa saratani wanazuilika kwa njia kama kuzuia matumizi ya tumbaku na pombe, kuwa na kiasi katika lishe, kuushughulisha mwili kila siku, kuchanjwa dhidi ya kirusi cha hepatitis B, na elimu juu ya mambo ya ngono na uzazi.  Pia inawezekana kupunguza zaidi theluthi moja ya wagonjwa wapya kwa utambuzi wa mapema na tiba ya haraka.

Mpango wa Mungu wa awali wa lishe ya mimea ndio njia bora kuliko zote ya kujenga afya njema na kuzuia magonjwa sugu kama saratani.  Ikiwa tutafuta kwa ukaribu zile njia 8 za tiba ya asili kama zilivyopendekezwa na E.G. White, mtindo huo wa maisha wenye uwiano kiafya ungetusaidia kuondoa kabisa au kupunguza visababishi vya saratani.